Vast in de schulden

De econoom Steve Keen verdeelt de geïndustrialiseerde landen in drie categorieën. De gezonde landen qua schuldenlast zijn Duitsland, Oostenrijk, Polen, Tsjechië, Israël en Zuid-Afrika. De landen die zuchten onder de schulden zijn Nederland, Japan, Verenigde Staten, Denemarken, Ierland, Nieuw-Zeeland, Portugal, Spanje en het Verenigd Koninkrijk. Tot slot is er nog groep landen die zich snel bij de probleemlanden zullen aansluiten: Australië, België, Zweden, Canada, Zuid-Korea, Noorwegen, Hongkong en China. Keen verwacht een Chinese vastgoedcrisis binnen vijf jaar.

In het historische vissentijdperk (1960-2140) beleven we de geschiedenis van het christendom (culturele vissentijdperk) opnieuw omdat Vissen als laatste teken terugkijkt op de cyclus. In 2017 zitten we qua beleving in de terugblik in het jaar 610: de Middeleeuwen zijn begonnen, ook in 2017.

Dat de Middeleeuwen terug zijn, zie ik in het belang dat de religies weer hebben ingenomen na de val van het communisme. De grenzen van de geopolitieke blokken lopen voor een groot deel gelijk met die van de religies. De middeleeuwse symboliek kreeg een comeback toen de Amerikaanse president Bush jr. sprak over de as van het kwaad. Moslimfundamentalisten verwerpen de moderniteit en verlangen naar de tijd toen kerk en staat nog niet gescheiden waren. Ook het oude bijgeloof tiert weer welig getuige de populariteit van complottheorieën. Fantasy is in de wereld van de games en als filmgenre razend populair. Het project van de Europese Unie ziek ik als een wederopstanding van het Heilige Roomse Rijk, maar dan heilig in de betekenis van vredelievend. In dit artikel wil ik een typisch kenmerk van de Middeleeuwen projecteren op onze tijd: het op schulden gebaseerde leenstelsel.

In de zevende eeuw nam in West-Europa de behoefte aan veiligheid toe. Lokale edellieden zochten bescherming bij iemand met macht. Dit was vaak een kerkelijke instelling omdat de Kerk in die tijd een machtig instituut was geworden. In ruil voor de bescherming bood de ene man de ander zijn diensten aan door middel van een wederzijdse overeenkomst. Deze overeenkomst was in het begin voor een bepaalde tijd maar werd later levenslang. Vaak werd het landbezit aangeboden voor de bescherming.  In de achtste eeuw vochten de Karolingische vorsten tegen de oprukkende Arabieren en omdat er weinig geld in omloop was, stelden de vorsten aan verdienstelijke edellieden en ridders als beloning voor bewezen diensten, grond en functies ter beschikking aan, niet in eigendom maar in leen. Wie zo grond in leen nam (de leenman) moest een eed van trouw afleggen aan de vorst (de leenheer) en hem met raad en daad bijstaan. Dit gebruik groeide uit tot de feodale maatschappij waarin Europa financieel muurvast kwam te zitten en pas bij het eind van de Middeleeuwen kwam er weer beweging in. Deze geschiedenis herhaalt zich nu, alleen moeten we het woord ‘Kerk’ vervangen door de ‘bank’ en het ‘grootkapitaal’.

Veel Nederlanders zitten tot hun oren in de schulden. In 1970 bedroeg de private schuld nog 60 procent van het bbp en in 2017 schommelt het rond de 250 procent. Veel andere westerse landen zuchten in vergelijkbare schulden. Veel economen vrezen nu voor het Japanse scenario. Japan kende in de jaren tachtig een economische bloeitijd dankzij de ruime verstrekking van krediet. Toen de economie in de jaren negentig instortte, raakten de Japanners gevangen tot op de dag van vandaag in een val van schulden en deflatie. De schulden zijn zo hoog dat er weinig ruimte is voor investeringen en daardoor schommelt de economische groei al twee decennia rond de één procent en blijven de schulden verlammend hoog. De meeste westerse landen dreigen nu een Japan te worden.

Er zijn twee manieren om uit de schulden te komen:  afbetalen of inflatie. Bij de laatste oplossing – welke vaak wordt geforceerd door de geldpersen aan de te zetten - verdampen de schulden maar ook de spaartegoeden en dat is weinig aantrekkelijk omdat dan de pensioenpotten vervliegen. Maar bij de andere methode - het afbetalen van de schulden - stuiten we volgens de Australische econoom Steve Keen op de Paradox van Fisher.

De Amerikaanse econoom Irving Fisher ontdekte tijdens de Grote Depressie dat bij de afbetaling van de schulden, de totale hoeveelheid schuld juist toeneemt. De paradox werkt ongeveer zo: geld ontstaat vooral doordat banken leningen verstrekken. Als iemand een hypotheek afsluit van bijvoorbeeld twee ton, mag een bank een veelvoud van dit bedrag als nieuw geld uitlenen. Maar als met een nieuwe schuld nieuw geld ontstaat, leidt de afbetaling van de schuld tot het tegenovergesteld: geldvernietiging. Als we onze schulden gaan afbetalen komt er automatisch minder geld in omloop en dat leidt zeker bij lage inflatie, tot minder economische activiteit, waardoor de schuld als percentage van het bbp nauwelijks daalt.
De ideale oplossing om uit de schulden te komen, is het vergroten van de koek maar daarvoor is er bevolkingsgroei nodig (groei van de beroepsbevolking). Maar in veel westerse landen waaronder ook Japan, slaat de vergrijzing juist toe, in Nederland verwacht het cpb de piek rond 2040.

De Middeleeuwen duurden van 500 tot 1500 en in het historische vissentijdperk (1960-2140) beleven we de geschiedenis van het culturele vissentijdperk opnieuw en dus stel ik dat we van 2005 tot 2080 in de Postmoderne Middeleeuwen leven. De feodale maatschappij herhaalt zich in de onoplosbare schuldenberg. Elke burger is een slaaf van zijn schuld. Wij hebben één groot voordeel: we zijn erg welvarend en onze rijkdom zullen we deze eeuw kunnen vasthouden.